Nghệ sĩ Nhân dân Võ Sỹ Thừa: “Nghe tiếng trống chầu, đâm đầu mà chạy”

23/10/2004 20:55 GMT+7

Lúc chúng tôi đến, NSND Võ Sỹ Thừa (nguyên Giám đốc Nhà hát Tuồng Đào Tấn - tỉnh Bình Định) đang ngồi trên chiếc ghế nhựa trước nhà hóng gió. "Trong nhà bí quá, tôi phải ra đây cho đỡ" - ông nói. Nhìn dáng người giờ đã nhỏ choắt của ông, ít ai có thể hình dung được, ông từng là một Khương Linh Tá, Quan Công, Quang Trung... trên sân khấu, làm đắm say bao tâm hồn khán giả mến mộ nghệ thuật hát bội.

Trông ông khá thanh thản bên những gốc cây cảnh bày đầy ra trước hiên khá chật chội. Ông khoe với tôi, rằng cái cây vảy ốc này là một vị lãnh đạo tỉnh tặng ông, nhiều người đã trả cả triệu đồng mà ông không bán. Ông bảo: "Để đó, rồi buồn buồn lại ra ngắm, hứng lên ca vài câu nghe chơi cho đỡ nhớ nghề".

Và câu chuyện lại trở về với duyên nghiệp một đời của ông: hát bội. Ông kể: "Tôi mê hát bội từ hồi còn học sinh kia. Sau khi đậu yếu lược, đang lỡ dở đệ nhất niên thì hai ông bà già qua đời. Do vậy mà tôi đứt gánh luôn. Trong nhà, vốn đã có một gánh hát của ông chú ruột, vậy là sẵn niềm yêu thích từ nhỏ, tôi đi hát... (cười). Năm ấy, tôi đâu chừng khoảng 14 tuổi. Được cái, tôi nhập tuồng cũng mau. Rồi giao nhà cho bà chị ruột, đi hát khắp các trường hát: Đập Đá, Bình Định, n Thường... và học với rất nhiều ông thầy: Bầu Ba Thơm, Chánh Ca Lục... Ban đêm hát trường, ban ngày muốn học vai gì thì thầy dạy vai nấy. Đi hát là để được học nghề thôi, chứ không phải để lấy tiền. Do vậy mà tôi trưởng thành trong nghề sớm, 20 tuổi tôi đã nổi danh, có ai mê tuồng mà chẳng biết "Thừa Phù Ly".

Rồi ông hạ giọng, như đang tự chiêm nghiệm: "Kể cũng lạ, tất cả các vai ruột của tôi đều gắn với tuồng Đào Tấn. Và tôi thành công trên sân khấu cũng qua những vai diễn trong tuồng Đào Tấn. Diễn Tiết Cương chẳng hạn, tôi học thuộc văn tuồng, mà càng học lại càng phục Đào Tấn. Mà nghiệm lại, đúng là chỉ với tuồng Đào Tấn, với văn tuồng ấy, mới mong nổi danh được, chớ viết lộp chộp như một số tác giả bây giờ thì sao mà hát hay, diễn tốt được. Cho nên tôi vẫn nói "Tổ cho tôi sự nghiệp" là vậy".

- "Thừa Phù Ly" thì đúng là rất nổi danh ở các trường hát Bình Định. Nhưng nghe đâu "Thừa Phù Ly" còn được nhiều cô mê như điếu đổ? Hẳn ông lập gia đình cũng với một trong số những cô đó?

Nghe hỏi vậy, ông hỉ hả: "Hổng phải tự khen chứ nói thật ra lúc ấy mình cũng đẹp trai thật. Người ta nói: cái thằng đẹp trai mà nó lại có tài. Cho nên nhiều cô đào hát diễn với tôi và mê tôi luôn. "Mê" ở đây có lẽ chính là yêu cái tiếng hát. Nhưng hồi đó tui còn nhỏ lắm, chưa biết "lãng mạn" gì mấy đâu... Có điều lạ là tôi lại lập gia đình với một người không biết hát hò chi trọi. Năm đó, tui mới 22 tuổi, đang làm xã đội trưởng. Còn bả hồi đó là chi hội trưởng phụ nữ. Làm việc, gặp nhau, yêu nhau rồi cưới nhau chứ hát hò gì đâu. Còn bà sau, NSƯT Bích Hải, thì đúng là gặp nhau và mến nhau ngay trên sân khấu, mà ở miền Bắc kia".

Đang thành danh bằng các vai diễn trên đất Bắc, lại đang được Bộ Văn hóa chuẩn bị cử sang Liên Xô học, thì đùng một cái, năm 1965, NSND Võ Sỹ Thừa lại vượt Trường Sơn về Nam. Khi ấy, tuổi của ông đã tròm trèm... 40. Ông giải thích: "Hồi đó anh Năm Công (tức Võ Chí Công, khi đó là Bí thư Khu ủy khu V), điện ra Bộ Văn hóa để xin Đội tuồng Liên khu V, mà phải có Sỹ Thừa kia. Ông Mai Vi, Thứ trưởng Bộ Văn hóa hồi ấy, có hỏi ý kiến tôi. Tôi nói: "Thôi, anh cho tui về trỏng, về với quê hương. Nếu còn sống, tôi lại ra đi học chứ lo gì!". Vậy là tôi lại vượt Trường Sơn". Nhưng mới vào được mấy tháng, vừa ló đầu xuống vùng trung du Hoài n thì ông bị địch tóm. Vậy là lại phải chịu đời 7 năm trong tù, hết Pleiku, Cần Thơ rồi Phú Quốc. Vào trại giam Pleiku trúng ngày tết, ông biểu diễn luôn. Đêm ấy, ông diễn để phục vụ cho anh em tù binh. Bọn mật thám và cố vấn Mỹ biết, kéo đến xem khá đông. Diễn Trần Bình Trọng đến đoạn: Chưa giết hết chúng bay/Uống rượu làm sao được, ông đá cái khay rượu bay cái chéo trúng mặt tên cố vấn Mỹ. Bọn cai ngục tức lắm, sáng ra, nó kéo ông lên phòng, nhổ mất bốn răng hàm dưới. Sau lại bị đày ra Phú Quốc, ông lại hát. Không có ngày lễ nào ông không hát. Trần Bình Trọng, rồi Chị Ngộ, Hoàng Phi Hổ... Cũng vì hát mà mỗi ngày, ông đều bị bọn cai ngục "thăm hỏi" vài ba bận. Có lần ở Phú Quốc, nhân Quốc khánh 2/9, ông độc diễn vai lão Bảng trong tuồng Chị Ngộ. Bọn cai ngục đánh ông từ sáng đến chiều, chết đi sống lại...

Ngày giải phóng, võ sỹ Thừa trở về quê hương và làm Giám đốc Nhà hát Tuồng Đào Tấn. Ngoài những vai diễn để đời: Trần Bình Trọng, Quang Trung, Bác Hồ Chí Minh... ông còn là một giám đốc năng nổ, đưa đoàn liên tục đi diễn khắp từ Nam chí Bắc.

- Trong những vai diễn của một đời làm nghệ thuật, vai nào ông tâm đắc hơn cả?

- Trúng miếng nghề của tôi đúng là vai Quang Trung vì vai này gần với phong cách tuồng truyền thống. Tính ra, tôi có 15 năm đóng Quang Trung. Còn nhiều người, nghe nói Sỹ Thừa đóng Nguyễn Trãi thì lạ lắm. Lạ vì trong tuồng truyền thống, tôi chỉ chuyên đóng kép võ. Ngay cả kép văn thì cũng là văn pha võ chứ không có loại văn ruột như Nguyễn Trãi. Vậy mà tôi đóng cũng được đấy chớ? Nhưng lạ nhất có lẽ là chuyện đóng vai Bác Hồ. Đưa hình tượng Bác Hồ lên sân khấu thì đúng là cũng có người làm rồi. Nhưng Bác Hồ trên sân khấu hát bội thì chưa ai làm. Mà tôi đóng là có hát hẳn hoi đấy nhá. Hồi đó, cũng có người phản đối. May mà anh Tín (tức đồng chí Nguyễn Trung Tín, Bí thư Tỉnh ủy lúc đó) rất vững. Ảnh nói: "Nguyễn Trãi, Quang Trung thì có hát bội bao giờ, vậy mà Sỹ Thừa đóng cũng đạt huy chương vàng đấy thôi". Mà đúng, vở Sáng mãi niềm tin khi đi hội diễn, đoạt tới 6 huy chương vàng.

NSND Võ Sỹ Thừa sinh năm 1929 tại Cát Hanh, Phù Cát, Bình Định. Theo nghề hát từ năm 14 tuổi. Phong cách Võ Sỹ Thừa là sự kết hợp nhuần nhuyễn các dòng tuồng Quảng Nam, Bình Định cộng với nét độc đáo của tuồng Bắc. Xuất sắc với các vai: Tôn Quyền, Kim Hùng, Cao Hoài Đức, Bao Công, Đào Phi Phụng, Quan Công, vua Trụ, Quang Trung... Được Nhà nước phong tặng danh hiệu NSƯT năm 1983 và NSND năm 1986.

Bước ra khỏi tấm màn nhung sân khấu, về với đời thường, NSND Võ Sỹ Thừa là một ông già 75 tuổi, sống thảnh thơi trong "cái lô cốt cuối cùng của đời ta" như ông thường tự trào về căn phòng khiêm tốn mình đang ở. Cái không thể thiếu với ông bây giờ là vài chậu cây cảnh và tiếng chim râm ran mỗi sáng. Nhưng có một đận, tưởng như ông không qua khỏi. Đó là năm 1993, ông ngã bệnh. Bác sĩ nói là viêm xương khớp, phải ngồi xe lăn. Đận ấy, vợ ông cũng bị huyết áp trở lại. Chồng bị liệt, vợ phải bò bốn chân trong nhà. Nhạc sĩ Trần Hoàn vô, cám cảnh, than trời: "Cậu đóng bi kịch nhiều, nên bi kịch nó trút lên đầu cậu rồi!". Năm 1997, một năm sau ngày vợ mất, mấy người con đưa ông ra Hà Nội. Vô Bệnh viện Việt - Đức nằm cả ba tháng trời để lắp xương giả. Ông kể: "Lúc đó, anh Tố Hữu đến thăm. Ảnh nói: "Cậu là sản phẩm phi vật thể của dân tộc, đừng chết nghe"! Tôi thưa: "Anh cho tôi vào lăng thăm Bác được không?". Anh Tố Hữu cười và nói: "Chú mày nói như tiên như Phật vậy. Đường vào lăng không có đường cho xe lăn đi đâu!". Câu nói ấy như động viên thêm nghị lực cho ông, cộng với cái chất tuồng đã thường trực trong người giục ông đứng dậy. Vậy là một năm sau, ông đã đi lại được. Nhưng sức khỏe thì đã không còn như ngày xưa...

Thế mà dường như nghiệp hát vẫn chưa "tha" cho ông. Đêm đêm, khi sân khấu nhà hát sáng đèn, lại thấy ông chống gậy đi xem tuồng "Để xem tụi trẻ diễn, để có gì còn chỉ bảo thêm và tiếp thêm hy vọng vào tương lai của nghề hát" - ông nói vậy. Nhưng tôi hiểu, chính cái tiếng trống chầu hát bội kia mới có sức thôi thúc ông như vậy. “Nghe tiếng rồng chầu, đâm đầu mà chạy”, người Bình Định thường nói với nhau vậy, huống chi lại là ông, NSND Võ Sỹ Thừa.

Lê Viết Thọ

Top

Bạn không thể gửi bình luận liên tục. Xin hãy đợi
60 giây nữa.